Yunus Ülger
Umman’da İngilizce öğretim yapan Alman Teknik Üniversitesi Kent Planlama ve Mimarlık Kısmı Lideri Prof. Ercan Ağırbaş, uzun vadede sarsıntıda yıkılan binaların yerlerine az katlı binaların yapılmasını tavsiye etti. Zelzeleye destekli yüksek binaların elbette yapılacağını belirten Prof. Ağırbaş, “Türkiye’nin yapı kültürünü temel alırsak, yine yapılanma için hala alçak binalı yeni mahalleleri savunurum. Bunun nedeni teknolojiye güvenmemem değil, yalnızca Türkiye’deki sistemlere güvenmememdir” dedi. Prof. Ağırbaş, yıkılan kentlerin tekrar kurulmasında mahallî kent planlamacıların, mimarların, toplumsal bilimcilerin, ekonomistlerin ve siyasetçilerin birlikte çalışması gerektiğini belirterek, “Müteahhitlerin bu çemberde yeri yok” tabirlerini kullandı.
Almanya ve İsviçre’de tahsil gören ve Almanya’da farklı üniversitelerde öğretim üyesi olarak misyon yapmış olan Prof. Ercan Ağırbaş, sarsıntı ve yine yapılanmaya ait sorularımızı yanıtladı.
‘TASARRUF İÇİN MESKENLER TABUTA DÖNÜŞÜYOR’
Yıkılan meskenlerde hangi yapı kusurlarını fark ettiniz?
1999 yılında hepimizin misal bir duruma tanıklık ettiğini hatırlatmak isterim. Düsseldorf’taki Mimarlık Fakültesi’nde, profesör olarak öğrencilerimizle birlikte zelzele sonrası hayat için planlama tahlilleri bulmak üzere çalışmıştım. Ne yazık ki, bugün de soruların yanıtlarının o zamanki yanıtların birebiri olduğunu itiraf etmek zorundayım. Öğrendiğimiz? Sıfır!
Arsa seçimi ile başlayabiliriz. Her yer, inşaat toprağı olarak eşit derecede uygun değildir. Elbette buna uygun önlemlerle karşılık verilmelidir. Tahlilden sonra, temelde yapısal bir müdahale zati yapılmalıdır. Sismik dalgaların yayılma tipleri literatürde tanımlanmıştır. Buna nazaran, hareket suratları ve salınım modları bakımından farklılık gösteren karakteristik sismik dalga cinsleri vardır. Alt yerin yatay ivmelerinden kaynaklanan kuvvetlerin binaları etkilerken, bilhassa yıkıcı olduğu dikkat çekmektedir.
Prof. Ercan Ağırbaş Tabii ki materyal kalitesi ve kullanım hali de büyük ehemmiyet taşıyor. Materyal en ufak bir ihmali affetmez. En fazla yüzde 3-5’lik bir tasarruf için konutlar tabuta dönüşüyor.
Son olarak, inşaattan sonra kullanıcıların davranışlarından bahsedilmelidir. Statik sistemdeki değişiklikler, ne kadar küçük görünürlerse görünsünler, tüm istikrarın çökmesine neden olur. Kolonların kesilmesi, kirişlerin delinmesi yahut taşıyıcı duvarlarda sonradan açılan kapılar, pencereler maalesef Türkiye’deki çabucak hemen tüm konutlarda bulunmaktadır.
‘DEPREMİN ŞİDDETİ BELİRLEYİCİ DEĞİLDİR’
Binanın sarsıntıya dayanıklık olması, zelzelenin büyüklüğüyle ilgili midir?
Depremin şiddeti, bir binanın sarsıntıya sağlam olup olmadığı konusunda belirleyici faktör değildir. Rastgele bir bina rastgele bir zelzeleye dayanabilir. Lakin sarsıntıya dayanıklılık, rastgele bir hasar görmemiş olmakla birebir şey değildir. Bir sarsıntı durumunda, bölge sakinlerinin tahliye için kâfi vakti olmalı Bu, sarsıntıya güçlü inşaatın ana gayesidir. Sarsıntıda hasar görmüş fakat boş bir binanın yıkılması kimsenin canını acıtmaz.
Japonya neyi Türkiye’den daha güzel yapıyor?
Deprem konusunda Japonya her şeyi Türkiye’den daha âlâ yapıyor. Bunu görmek için uzman olmanıza gerek yok. Tahlilin, tehlike şimdi gerçekleşmemişken fark etmek olduğuna muhakkak inanıyorum. Ne yazık ki çok unutkanız. Bu, ekseriyetle temel bir içgüdü olarak hayatta kalmamıza yardımcı olan bir sistemdir, lakin zelzeleler durumunda değil.
Kısa, orta ve uzun vadede neler yapılabilir?
Kısa ve orta vadede her şey hayatta kalma çabasına tabi kılınmalıdır. Uzun vadede, manalı bir kentsel kalkınma her şeyden evvel bütüncül bir yaklaşım gerektirir. Bu da yalnızca sokaklar, alt yapı, yeşil alanlar ve binalar üzere fizikî yapıların değil, birebir vakitte kamusal olmayan faktörlerin de bütüncül bir formda görülmesi gerektiği manasına gelmektedir. Ekonomik ve ticari şartlar, ekolojik, kültürel ve toplumsal şartlar görünmez ağlar oluşturur. Bu ağlar olmadan kent bir topluluk olarak nihayetinde anlaşılmaz kalır. Kentsel planlama bu genel ve son derece karmaşık misyonla birlikte yıkımından sonra tekrar yapılanma sıkıntılarını çözmesi gerekmektedir.
Anlaşılan o ki, bütün kentlerde büyük kısmının büsbütün yine inşa edilmesi gerekiyor. Dışarıdan baktığımda bölgeyi bir yerli üzere göremediğimin farkındayım. Ne yazık ki, her soruya bir karşılık bulunamıyor. Bizler ‘uzmanlar’ olarak kenti anlamaya ve ondan bir plan çıkarmaya çalışıyoruz. Planlama sürecinin birinci adımı olmak zorunda değildir, fakat bana nazaran her vakit âlâ bir başlangıçtır.
Peki, tekrar yapılanma sürecinde hangi bölümler, hangi meslek kümeleri yer almalıdır?
Bu yıkıcı zelzelede kentlerin ne kadar büyük hasar ve yıkıma uğradığını biliyoruz. Tekrar yapılanma konusu bizi uzun bir mühlet daha meşgul edecek. Orada hayatta kalan insanların gerçek değerlendirmeleri çok değerli olacaktır. Lakin alanda çalışan uzmanlar tarafından durumun kıymetlendirilmesi de temeldir. Mimarlar ve kent plancıları odaları, yeni kanunlar, yönetmelikler ve düzenlemelerle uğraşmak zorunda kalacaktır. Peşin hükümlü kent planlama reçeteleriyle bizi çok kolay bir biçimde akademik ‘her şeyi bilen’ rolünde bulacağımızı ve bunun da haklı olarak şüphecilikle karşılanacağının farkındayım. Yapı işi lokal kent planlamacılarına, mimarlara, toplumsal bilimcilere, ekonomistlere ve ayrıyeten siyasi önderlere emanet edilmelidir. Müteahhitlerin bu çemberde yeri yoktur.
Bölgedeki meselelerin kısmen büsbütün farklı tabiatı göz önünde bulundurulduğunda, çağdaş kent planlamasından elde edilen içgörüler fakat hudutlu ölçüde baz alınabilir. Fakat, yüksek binaların da alçak binalar kadar sarsıntıya güçlü inşa edilebileceği genel kabul görmektedir. Ama, Türkiye’nin yapı kültürünü temel alırsak, yine yapılanma için hala alçak binalı yeni mahalleleri savunurum. Bunun nedeni teknolojiye güvenmemem değil, yalnızca Türkiye’deki sistemlere güvenmememdir. 1999 ve sonrası bize bunu öğretti.