Hatice Kamer | Diyarbakır
Diyarbakır Surları ve Hevsel Bahçeleri 2015 yılında Birleşmiş Milletler (BM) Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Dünya Miras Listesi’ne dahil edildi.
Yedi yılın akabinde, UNESCO Dünya Miras Merkezi / ICOMOS Reaktif Müşahede Misyonu birinci kere 28 Kasım-2 Aralık tarihleri ortasında Diyarbakır’ı ziyaret etti ve Dünya Miras Alanı ve Tampon Bölgeleri ile Kentsel Sit Alanında incelemeler bulundu.
Kentte beş gün kalan heyet, birtakım sivil toplum kuruluşları (STK) temsilcileri ve muhtarlarla bir toplantı yaptı.
Bu görüşmede STK temsilcileri, Sur ve Hevsel Bahçeleriyle ilgili UNESCO’ya kapsamlı bir rapor sundu.
Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Amed il Koordinasyon Kurulu, raporun içeriğine ve yapılan görüşmeye dair Çarşamba günü bir basın açıklaması yaptı.
Diyarbakır Mimarlar Odası Eş Başkanı Ferit Karaman’ın yaptığı açıklamada, Sur’da yıkımın yaşandığı Cevatpaşa, Savaş, Hasırlı, Cemal Yılmaz, Fatihpaşa ve Dabanoğlu mahalle muhtarları ve uzmanlıkları gereği alanın korunması için gayret eden birçok meslek odası, baro ve ekoloji derneğinin UNESCO toplantısına davet edilmediğini söyledi.
Surların ve Hevsel Bahçelerinin Dünya Miras Listesi”ne alınmasından sonra 26 bin 84 nüfuslu altı mahallede “kent savaşları’’ olarak niteledikleri çatışmaların yaşandığını hatırlatan Karaman, çatışmalarda altı mahallede büyük bir yıkımın yaşandığını, yıkılan binlerce meskenin yerine yalnızca 550 civarında yeni ticari yapı inşa edildiğini söyledi ve bütün süreçlerde hak sahiplerinin büyük mağduriyetler yaşadığını savundu.
BBC Türkçe‘nin konuştuğu Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ise iddiaları reddetti.
‘Çatışmalı süreçte ve sonrasında UNESCO sessizliğini bozmadı’
“Kamu yönetimleri kültürel miras alanında geri dönüşü imkansız, sayısız tahribata sebep olmuştur. Bu tahribatları yaparken kanun, yönetmelik, unsur kararları vb. mevzuatlara uymayarak hata işlemiş; mülkiyet hakkını, hayat hakkını görmezden gelerek, buyruk ve talimatlarla süreç yapmıştır” diyen Karaman, “rant odaklı yöntemler” tercih edildiğini, alanın “yandaşlara ve sermayeye peşkeş çekildiğini” öne sürdü.
‘Sur sakinlerinin mülkiyet hakkı gasp edildi’
Karaman, Suriçi sakinlerinin mülkiyet hakkının gasp edilerek birçoğunun haklarının verilmediğini, zarurî göçe maruz kalanların aktüel hayatlarını sürdürmeleri için destekleyici çalışmaların gereğince yapılmadığını ve kayyumlarla birlikte halkın mukadderatına terk edildiğini öne sürdü.
Yıkılan binlerce yapının yerine yalnızca 550 civarında yapı inşa edildiğini belirten Karaman, kimilerinin hak sahiplerine verilmediğini, mülkiyet hakkı yok sayılarak bunların dernek ve kurumlara tahsis edildiğini, tapu evrakı olmasına karşın ticari yapıların hak sahiplerine verilmediğini, yönetim tarafından belli firmalara kiralandığını tez etti.
Raporda ayrıyeten mülkiyeti vatandaşa ilişkin olan tescilli yapıların onarım harcamaların mülk sahiplerinden tahsil edileceği savına da yer verildi.
Bakanlık: Hak sahiplerine konut verildi, derneklere konut kiralamadık
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ise TMMOB’un iddialarına karşı çıkıyor.
BBC Türkçe’nin Bakanlıktan görüştüğü bir yetkili, hak sahiplerinden talepte bulunan vatandaşlara 2 bin 254 adet TOKİ konutu verildiğini, inşa edilen 486 konutun sahiplerine teslim edildiğini söyledi.
“3 bin 223 şahsa de 250 milyon TL ödeme yapıldı, Sur Kaymakamlığı Toplumsal Yardımlaşma Vakfınca 17 milyon TL eşya yardımı ile 98 Milyon TL kira yardımı gerçekleşti. Ziyan gören yapıların yerine 506 konut, 122 iş yeri, 9 butik otel inşa edildi.
“İddiaların tersine tüm konutlar hak sahiplerine sunuldu. Üretimi tamamlanan 506 konuttan 480’i kura tekniği ile hak sahiplerine verildi. Bu konutların kontratları imzalanarak hak sahiplerine teslimi yapıldı. Tarafımızca rastgele bir derneğe konut kiralanmadı lakin hak sahipleri ortasında konutlarını teslim aldıktan sonra kiraya verenler oldu.”
TMMOB: İnsansızlaştırma politikası
Alanda bulunan tescilli iki okul binasının, emniyet ve kaymakamlık binası olarak kullanıldığını belirten Diyarbakır Mimarlar Odası Eş Başkanı Ferit Karaman, yakın etrafta yeni eğitim yapıları inşa edilmediğin belirtilerek alanın insansızlaştırılmaya çalışıldığını belirtti.
UNESCO’ya sundukları raporda Alipaşa ve Lalebey mahallelerinde gerçekleştirilen ‘kentsel dönüşüm’ süreçlerine de değindiklerini belirten Karaman, yıkım kararı alınan 148 yapı ile birlikte özgün sokak dokusunun yok olacağını savundu.
Kentsel Sit Alanı’ndaki yıkımın neredeyse tamamının “savaştan sonra iş makineleriyle yapıldığını” aktaran Karaman, tescilli ve tescile paha yapı parsellerine ekilen çim ve çok yıllık esaslı bitkilerin arkeolojik katmanlara ziyan vereceğini söyledi:
“Kentsel Sit Alanı başta olmak üzere, Fiskaya Millet Bahçesi, Ben u Sen Peyzaj Düzenlemesi, Hz. Süleyman Camii Park Düzenlemesi, alt yapı çalışmaları, yıkım çalışmaları üzere bütün uygulamaların ağır iş makineleri ile yapılan denetimsiz derin kazıların arkeolojik katmanlara ziyan verilerek yapıldığı, kentin tarihi derinliğine ışık tutacak arkeolojik bilgilerin yok edildiği bilgilerini de rapora ekledik.”
Hevsel ve On Gözlü Köprü etrafındaki kaçak yapılaşma
Karaman, doğu surlarının çabucak altında, Sur Müdafaa Bandı içerisinde ve Dünya Miras alanı hudutlarına inşa edilen Millet Bahçesi proje ve uygulamalarının Koruma Kurulu onayı olmadan yapıldığını öne sürdü.
On Gözlü Köprü ve Hevsel Bahçelerinde plansız, kontrolsüz kaçak yapılaşmaların arttığını belirten Karaman, Dicle Vadisi rekreasyon alanındaki düzenlemelerin kanuna ters yapıldığını argüman etti.
Şehir Plancıları Odası’nın açtığı dava ile yapılan bu düzenlemenin mahkemece kaçak olduğunun karara bağlandığını belirten Karaman, tersliğin giderilmesine dair bugüne kadar rastgele bir sürecin yapılmadığını ekledi.
Tarihi taşların satıldığı iddiası
Taş, sütun, sütun başlığı, düstur vb. birçok nitelikli yapı öğesinin korunmadan, ayrıştırılmadan hafriyatlarla bir arada miras listesindeki Hevsel Bahçeleri’ne döküldüğünü söyleyen Karaman, birçok nitelikli yapı öğesinin ve yapılara ilişkin taşların alanda çalışma yürütenlerce ve yetkililerce çalınarak satıldığını ileri sürdü.
Sit alanı, Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile TOKİ idaresine devredildi.
Karaman, bu yönetimlerin ilgili alanda uzman olmadığını, teknik yeterlilikleri olmadan çağdaş yapı metotlarıyla alanda çalışma yürütüldüğünü, turizm ve ticaret gayeli bir planlamayla müdahale edildiğini savundu.
Bakanlık: Rastgele bir çalınma olmadı
TMMOB’un bu tezini sorduğumuz Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkilisi ise alanda yapılan tüm uygulamalar ve projeler için Kültür Varlıkları Koruma Kurulu onayı alındığını belirtti, onaysız hiçbir proje ve imalatın bulunmadığını söyledi:
“Alanda terörden ziyan gören yapıların enkazı Dicle Üniversitesi yerleşke alanında depolanmıştır. Tescilli yapılara ilişkin taşlar o yapıların avlularına alınmış ve onarımlarda kullanılmıştır. Teröristlerin alana el imali patlayıcı (EYP) döşemeleri nedeniyle çalışmalar evvel patlayıcı denetimli olarak yürütülmüştür.
“Söz konusu alanda bulunan rastgele bir taş, sütun ve gibisi tarihi mirasımıza yönelik çalınma olayları yaşanmamıştır.”
‘Hevsel Bahçeleri’nde klasik tarım ve yaban hayatı yok oluyor’
Suriçi’nin ‘insansızlaştırılmasına’ bağlı olarak miras alanlarından olan Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzaj Alanında ekim işlerini yapacak insan kalmadığı söyleyen Karaman, özgün bitki çeşitlerinin ve klâsik yetiştiriciliğin yok olma tehlikesi altında olduğu vurguladı.
Koruma önlemlerinin alınmaması ve tahribatlara bağlı olarak Dicle Irmağı ve Hevsel Bahçelerindeki fauna ve floranın yok olma tehdidi altında olduğunu söyleyen Karaman, sazlık ve bataklıkların tahrip olduğunu, birçok canlının hayat alanının yok edildiğini; endemik tipler ve yaban hayatın da olumsuz etkilendiğini söz etti.
Diyarbakır Mimarlar Odası Eş Başkanı Ferit Karaman, “kentsel dönüşüm, tekrar imal ve ‘tarihi tekrar inşa ediyoruz’” üzere telaffuzlarla yapılanların bir kentsel müdahale olduğunu, siyasi saikler ile kararlar alındığını savundu.
Bu uygulamaların kent kimliğine ve hafızasına, sosyolojik ve demografik yapısına bir akın olarak gördüklerini tabir eden Karaman şöyle devam etti:
“Tanıklık ettiğimiz ve çaba yürüttüğümüz 7 yıllık bu sürecin sonunda görüyoruz ki devlet kurumları kendilerine ilişkin olmayan bir tarihi, kültürü ve mirası yok etmek için bütün imkanlarını seferber ediyor ve kurum yetkilileri alanın Dünya Miras Listesi’nden çıkarılması için her türlü karşıtlığa, tahribata, yıkıma imza atıyor.”
Bakanlık: Kanuna karşıt bir uygulama yok
Dicle Vadisi rekreasyon alanında yapılan peyzaj düzenlemesiyle ilgili de sorularımızı yanıtlayan Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkilisi, “Kanuna ve yönetmeliklere muhalif bir uygulama yoktur” dedi.
Ayrıca alanda bulunan tüm sivil mimari yapıların röleve, restitüsyon, onarım projelerinin şura onayı aldığını, onarım imalatlarına onaydan sonra başlandığını söz etti.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkilisinin verdiği bilgilere göre Sur’da onarımı tamamlanan anıtsal eserler ise şunlar:
- Kurşunlu Cami,
- Hasırlı Mescidi,
- Surp Giragos Kilisesi,
- Keldani Kilisesi,
- Protestan Kilisesi,
- Sur Kaymakamlığı olarak hizmete sokulan Süleyman Nazif Okulu,
- Kadı Cami,
- Şeyh Matar Cami,
- Arap Pir Cami,
- Hüsrev Paşa Cami,
- Paşa Hamamı,
- Çardaklı Hamamı.
Yetkili, Diyarbakır Surları ve Burçları’nın onarım çalışmalarının da bakanlığın sağladığı finansman ile devam ettiğini söyledi.