Pittsburgh Üniversitesi
Nature Neuroscience isimli mecmuada yayınlanan bir araştırma makalesi, maymunların da tıpkı beşerler üzere karmaşık düşünme ve dikkatli biçimde karar verme kabiliyetine sahip olduğunu ortaya koydu. Cinsinin birincisi olma özelliğini taşıyan araştırma, maymunların bir sorun üzerinde detaylı biçimde düşünebileceklerini ve maliyetler, sonuçlar ve sınırlamalar üzere etkenlerin bileşimlerini hesaplayabileceklerini gösterdi. Maymunlar, bunu yaparken dürtüsel biçimde var olan birinci seçeneğe yönelmekten çok, tercih edilecek sonuçları idrak edebiliyor.
Pittsburgh Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde nörobiyoloji yardımcı doçenti olan kıdemli müellif William Stauffer, “İnsanlar ağır ve derin düşünebilen yegâne hayvan değil” diyor: “Araştırmalarımız, maymunların, onlara akıllı biçimde düşünme maharetini kazandıran güçlü bir zihinsel dünyaya sahip olduklarını ortaya koyuyor. Bu bulgu, ihtiyatlı niyetin nörofizyolojik temelini incelemek için yeni bir paradigma niteliği taşıyor.”
Temel bir soruyu ele alalım: Beşerler olarak ne istediğimize dair nasıl düşünürüz? Gözlerimizi kapatıp kiminle vakit geçireceğimiz ya da okulda neler okuyacağımız üzere karmaşık sorulara baş yorduğumuzda beynimizde neler olur? Maymunlar da dahil olmak üzere, öteki hayvanlar da birebir niyet karmaşıklığına sahip midir?
Birkaç on yıl evvel, Nobel Mükafatı sahibi Dr. Daniel Kahneman, ‘Beklenti Teorisi’ ile, davranışsal iktisat alanında bir ihtilal gerçekleştirdi. ‘Hızlı ve Yavaş Düşünmek’ isimli kitabında, insanların iki farklı düşünme sistemi kullandığını öne sürdü: Biri otomatik biçimde gerçekleşen ve neredeyse anlık, başkasıysa zihinsel olarak daha fazla çabayı gerektiren çok daha yavaş ve şuurlu mantıksal akıl yürütme idi.
İNSANLAR EŞSİZ DEĞİL
Kahneman, bahsi geçen birinci ve kolay düşünme çeşidini ‘hızlı’, ikincisini ise ‘yavaş’ diye isimlendirdi. Yavaş ve uğraş isteyen düşünme çeşidi, müzik yapıtları bestelememizi, bilimsel hipotezler oluşturmamızı ve harcamalarımızı dengelememizi sağlar. Anlaşıldığı kadarıyla, insanların yavaş düşünme hüneri eşsiz değil.
Araştırmacılar, Pittsburgh Üniversitesi’ndeki sinirbilimcilerin ‘sırt çantası görevi’ biçiminde isimlendirdikleri deneyde, maymunlara ‘kombinatoryal optimizasyon’* sorunları sunarak ve alınan tahlillerin pahası ölçüsünde onları ödüllendirerek, maymunların karmaşık matematiksel akıl yürütmeye baş vurduklarını ve karmaşık sıkıntılarla baş etmek için verimli hesaplama algoritmaları kullandıklarını ortaya koydu.
Bilim insanları, hayvanların sergilediği performans ve müzakere suratının vazifenin karmaşıklığına nazaran değiştiğini ve sundukları tahlillerin, özellikle optimizasyon sorununu çözmek gayesiyle tasarlanan verimli bilgisayar algoritmaları tarafından üretilenlere ziyadesiyle benzediğini keşfettiler.
Stauffer, bir araştırma brifinginde, “Bu araştırmanın ortaya koyduğu sonuçlar, zihnin ikili süreçlerine dair teoriler, niyetlerin yapısı ve sezgi ve akıl yürütmenin nörobiyolojik temeline ait yüzlerce yıldır devam eden tartışmaları aydınlatmak doğrultusunda eldeki nörofizyolojik delillere katkıda bulunacak” diye özetliyor.
*‘Kombinatoryal’ terimi, karar değişkenlerinin kesintili olmasını, yani sorun tahlilinin tamsayıların ya da öbür kesirli objelerin bir kümesi ya da bir sırası olmasını söz eder. Bu sınıfa dahil olan sorunlar için optimum tahlillerin bulunması ‘kombinatoryal optimizasyon’ diye bilinmektedir.
Yazının özgünü EurekAlert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)