Sakarya Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisliği Kısım Lideri Prof. Dr. Murat Utkucu, iklim değişikliğinin beklenmedik yağışlar ya da kuraklığa neden olduğunu, bunun sonucu göl düzeylerinin azalabildiğini yahut deniz düzeylerinin yükselebildiğini belirtti.
Anadolu Ajansı’nın haberine nazaran; göl ve deniz düzeylerindeki değişikliğin tektonik olarak yer kabuğu üzerindeki yükleri etkilediğine işaret eden Utkucu, kelam konusu yükün değişimine bağlı olarak sarsıntıların tetiklenebileceğini kaydetti.
Bunun çok yavaş işleyen bir süreç olduğunun altını çizen Utkucu, “Yer kabuğundaki sıvı, sarsıntı tetiklemesine ya da zelzelelerin oluşumuna tesir eder ancak bunlar genelde 4 büyüklüğünün altındaki küçük depremlerdir” dedi.
Bu tıp sarsıntılara baraj gölleri üzerinden örnekler veren Utkucu, şunları söyledi:
“Su düzeyinin yükselmesiyle baraj göllerinde su tutulmasıyla birlikte sarsıntı sayılarının arttığı görülüyor. Dünya üzerinde çeşitli barajlarda bu durum teyit edilmiş ve su düzeylerindeki değişimlerin, bir yerde azalan suyun ya da suyun bir yerde depolanmasının zelzeleleri tetiklediği görülmüş. Bunlardan en meşhuru Hindistan’daki Koyna Barajı’dır. Bunun örnekleri Mısır’da Asvan Barajı’nda, Yunanistan’da Kremasta Barajı’nda yaşanmış. Bizde de Keban Barajı’nda, Atatürk Barajı’nda su tutulmaya başladıktan sonra küçük zelzelelerin sayılarında artışlar oluyor.”
‘NEDEN OLUNMUŞ DEPREMSELLİK’
Su düzeylerindeki değişimin sarsıntı oluşturmadığını, sıfırdan bir sarsıntı üretmediğini fakat zelzele oluşumunu biraz geriye çektiğini vurgulayan Utkucu, suyun sarsıntısı tetikleme biçimi hakkında şu bilgileri verdi:
“Barajda su tutulmaya başlayınca su yükü oluşuyor, o yükle yer kabuğunda istikrar bozuluyor. Öbür bir biçimde ise biriken su yer kabuğunun derinliklerine kayaçların gözeneklerinden sızıyor, zelzelelerin oluştuğu derinliğe birkaç ayda ulaşabiliyor, gözenek sıvı basıncı dediğimiz kayganlaşmayı kolaylaştıran, fay üzerinde dengeyi değiştiren bir konu. Bir nevi fay çizgisine rahat kayabilsin diye yağ dökmüş üzere bir tesir oluşturuyor. Su tutulmaya başladıktan sonra sarsıntı sayıları artmaya başlıyor. Terminolojide bu sarsıntılar daha evvel ‘tetiklenen depremsellik’ olarak isimlendiriliyordu, şu anda ‘neden olunmuş depremsellik’ sözü kullanılıyor.”
İklim değişikliğinde, sera gazlarının yanında güneşteki faaliyetlerin de tesirli olduğunu bildiren Utkucu, güneşin yüzeyinde görülen karanlık noktalar olan güneş lekelerinin mevsimlere, münasebetiyle da yağış rejimine tesir ettiğini, bunun da yer kabuğunun üzerindeki ya da altındaki sıvı ölçüsünü etkileyerek sarsıntı oluşumlarını tetiklediğini anlattı.
‘VAN GÖLÜ’NDEKİ SU DÜZEYİ DEĞİŞİMLER SARSINTILARI TETİKLEDİ’
Van Gölü’ndeki su düzeyi değişimlerini incelediğinde buradaki değişimlerin sarsıntıları tetiklediğini gördüğünü aktaran Utkucu, “Fay kırılmaya yaklaşmış, bardak taşmak üzere; bu su birikmesi, su düzeyinin değişmesi, sıvının tesiri, bardağı taşıran damla oluyor. Yeni bir fay çizgisi oluşturmuyor, olduğu yerde fay var. Fay çizgisi tahminen 300 yıl güç biriktiriyor, kırılmaya yaklaştığında ise Van Gölü’nde olduğu üzere su düzeyi, iklim değişikliğinin tesiriyle alçaldı. Bu alçalma da dengeyi değiştirdi, 2016 yılında olacak sarsıntının tarihini 2011’e çekti yani üç yüz yılda bir olan sarsıntının tarihini 4-5 yıl kadar öne çekti” değerlendirmesini yaptı.
‘MİLYONLARCA YIL SONRA TESİR EDEBİLİR’
ABD Havacılık ve Uzay Ajansında (NASA) vazifeli jeofizikçi Eric Fielding de iklim değişikliğinin sarsıntı oluşumunu tetiklemesinin fakat çok uzun dönemlerde mümkün olabileceğini söyledi.
Fielding, “Şu an yaşadığımız iklim değişikliğinin, sarsıntılar üzerinde tesirinin olduğunu düşünmüyorum. Zira sarsıntılar yerin çok altında başlıyor. Öte yandan milyonlarca yıl sonra iklim değişikliği, zelzeleler üzerinde tesire sahip olabilir” dedi.
Kuzey yarımkürenin, 10-20 bin yıl evvel, Finlandiya ve İsveç üzere ülkelere kadar ulaşan büyük bir buz katmanına sahip olduğundan ve bu buz kütlesinin 5 binden fazla yıl boyunca erimesiyle buzulların tetiklediği zelzelelerin meydana geldiğinden bahseden Fielding, “Bu, yer kabuğunun derinlerini etkileyebilecek büyüklükteki bir değişimdi. Havadaki birkaç derecelik ısı değişikliği, farklı ölçülerdeki yağışlar üzere şu an yaşadığımız şeyler büyük coğrafyalardaki zelzeleleri tetiklemez” görüşünü paylaştı. (HABER MERKEZİ)